Kyai Waridin lan Kyai Kasim

Kyai Waridin lan Kyai Kasim

Kala jaman biyen ning daerah salerenge Gunung Sindoro, ana alas kang isih gunung lewang-lewung. Sing katon sakiwa tengene mung suket-suket alasan kang kating semrawut ora genah-genah. Kayu-kayu gedhe ana ing ngendi-endi. Wit pring apus padha kating nggenteong ngetan ngulon magrong-magrong. Alas mau durung tau kesaba wong babar blas.

Suwe saya suwe alas iku banjur ana pendhudhuke sithik-sithik. Nanging pendhudhuke ning kana durung ngerti karo sing jenenge agama lan liya-liyane. Sing dingerteni mung urip bebarengan guyub rukun karo tangga teparone kabeh. Kira-kira mung sekelompok warga sing ana kana. Omah-omahe ya egen sederhana banget. Wargane urip nyampur karo alam sekitare. Mulane uripe ayem tentrem.

Ning sawijining dina, ana Kyai kang teka mara alas mau. Dheweke yaiku salah sawijining priyayi luhur utawane tokoh wali kang pinter lan seneng ngudi ilmu. Kyai mau teka karo garwane kang asmanipun Simbah Kyai Kasim lan Nyai Kasim. Kyai Kasim lunga saka daerah kulon kali Serayu (pusate kutha Wonosobo), lan mlaku terus ning arah wetan nuju salerenge Gunung Sindoro sisih kulon.

Simbah Kyai Kasim karo para santrine utawa wong-wong pengikute. agi luru papan kanggo umpetan saka penjajah Walanda, mula mlaku-mlaku metu saka daerahe supayane oleh papan sing aman. Merga jaman kuwi lagi jaman penjajahan Walanda, mula akeh wong-wong pribumi kang dipateni lan disengsarakake marang prajurit Walanda. Miturut crita, Kyai Kasim kuwi salah sawijine priyayi kang dadi punggawane bangsa pribumi kang nuntut perang nglawan Walanda yaiku sadurunge ana perang Diponegoro.

Tekan alas kang amba lan meruhi kahanan masyarakate sing isih durung ngerti agama babar blas, dheweke ngajak para santrine supaya mandheg ning kana. Kyai Kasim ngendika marang para santrine, “ Papan kene sanajan saiki katone alasan gunung lewang-lewung lan masyarakate isih sethithik, nanging takrasa aman saka incerane para Walanda. Mula bubaken lan paculen alas iki bareng-bareng supaya bisa kanggo kumpuling para warga kabeh. Ning ngati-ati enggonmu padha maculi alas iki, lan sesrawungane karo masyarakat kene kudu sing sopan supayane bisa ditrima kanthi apik. Alas iki yen dibubak lan dirumat mengko bakale dadi papan kang ayem”.

Simbah Kyai Kasim nduweni pamanggih yen mengko alas kang dibubak mau bakale dadi papan kang rame wong. Papan mau uga tempate apik lan loh marga ana salerenge Gunung Sindoro kang bakal dadi panguripan masyarakat kana. Simbah Kyai Kasim ale mbubak desa mau ngajak salah sijine santrine yaiku Mbah Kasinah.

Mbah Kasinah salah sijine santrine sing nurut banget karo Kyai Kasim. Saben Kyai Kasim njaluk rembugan, mesti Mbah Kasinah sing ngenei pamanggih apik. Alas mau banjur ditebasi kayu lan wit-witane lan dadi papan kanggo leren utawa ngaso panjenengane lan santri-santrine. Masyarakat kana padha terbuka marang Kyai Kasim. Masyarakat sing pertama nganggoni papan mau lan para santrine Kyai Kasim padha urip bareng-bareng lan rukun kabeh.

Marga jaman biyen masyarakat isih bingung arep ngenei jeneng apa kang trep kanggo desa mau, mulane masyarakat sepakat yen papan mau arep dijenengi Desa utawa Dusun Kasiman. Tembung –kasiman- marga tokoh kang mbubak desa mau yaiku Simbah Kyai Kasim, mulane dijenengi bae desa mau Desa Kasiman utawa Desa nggone Mbah Kasim.

Simbah Kyai Kasim nduweni rayi putri asmane Sari Sudriyah. Panjenengane dipek garwa karo Kyai Waridin. Kyai Waridin yaiku isih salah sijine santrine Kyai Kasim, sing pinter lan uga nduweni ilmu kanuragan kang kendel. Kyai Waridin senajan pinter nanging ora ngunggul-unggulake kapinterane, mula Kyai Kasim menehake anake supaya didadekake garwane Kyai Waridin. Kyai Waridin iki sing bubak Desa Sendangsari mengkone. Eyang Waridin marga diutus karo bapake kanggo nerusake lakune, mula panjenengane melu dadi kaya bapake. Saka garwane, panjenengane nduweni anak keturunan yaiku Den Tadirja.

Simbah Kyai Kasim marga panjenengane wali, mulane kendel mlaku-mlaku njamahi papan kang durung tau dijamah wong liya. Sawijining dina panjenengane mlaku-mlaku ana salore desa mau. Ning salore desa mau, panjenengane weruh ana wong kang lagi nyiwuri banyu ning comberan. Meruhi kahanan kang kaya ngana, Simbah Kyai Kasim supayane nulung anak putune ngembene mulane papan sing maune comberan mau dimek nganggo tangane lan dadi tuk (sumbering banyu) kang gemeleguk gedhe akeh banyune. Wong jaman biyen mono dhasare padha sakti-sakti mula bisa gawe apa sing dikarepake bisa kawujudan. Iku kabeh marga saka asihing Gusti kang Makarya Jagad. Yen ora saka tresnane marang kawulane, tekan saiki wong angel ngurip-ngurip kahanane. Marga jaman semana prakakase ya sedherhana bae, mula barang wis dadi tuk, para wargane le njukut banyu mau kathik siwur. Iku mau mula masyarakat desa kana nyebut tuk mau dadi Tuk Siwuru.

Papan kang dadi palirenan utawa papan ngasone Simbah Kyai Kasim mau ditandhani ana watu gedhe loro ning pinggire tuk mau ( ing jaman siki papan iki wis dadi umahe penduduk). Masyarakat desa kala jaman kuwi nggunakna watu gedhe loro kae kanggo kareng utawa jemur bocah sepit (sunat). Sepite bocah jaman biyen kuwi supaya gelis (cepet) mari kudu dipepe lan kareng ning watu kuwi.

Simbah Kyai Kasim ning Desa Kasiman dianggep dadi sesepuhing desa. Mulane saka piwelinge diugemi banget para masyarakat desane. Sawijining dina Mbah Kyayi Kasim melingi marang mantune, yaiku Kyai Waridin. Piweling mau babagan wewadi kang ana ing daerah kana. Wewadi mau ana kaitane karo panguripane Gunung Sindoro lan desa-desa kang ana ing sekitare. Ya Desa Kasiman iku termasuke. Panjenengane nyeritakake sejarahe Gunung Sindoro sing nganti saiki dadi panguripane masyarakat kana.

Gunung Sindoro iki nduweni anakan gunung, yaiku salah sijine kang dadi cundhuke jenenge Gunung Kembang. Dadi cundhuke Gunung Sindoro wae gedhene sagunung yaiku Gunung Kembang. Kembange Gunung Sindoro mau diarani kembang pudhak mula ana kang jenenge Gunung Pudhak yaiku kang panggonane temempel karo Gunung Sindoro. Gunung Pudhak iki yen disawang saka ngisor ora katon, nanging yen dicepaki katon temempel ana Gunung Sindoro. Kamangka ambune kembang pudhak mau wangi arum utawa merik arum dadi dijenengi Gunung Arum. Mula sakompleks Gunung Sindoro kuwi ana maneka gunung kang dadi bagian kanggo nglengkapi Gunung Sindoro yaiku, Gunung Kembang, Gunung Pudhak, Gunung Arum lan terakhir Gunung Kekeb utawa gunung kang nutupi kabeh gunung-gunung mau.

Gunung-gunung mau sanyatane papan sumbering panguripan kanggo masyarakat sekitare. Yen sumbering panguripan mau direrusak, lan digawe kang ora bener mengko bakale kala bendu muncul lan ngganggu kahanane masyarakat kang maune ayem tentrem dadi ribut. Iku mau wewadine Gunung Sindoro.

Wewadine Gunung Sindoro iku mau kang jaman biyen dadi gawe reribut lan prahara, yaiku nalikane anakan Gunung Sindoro sing jenenge Gunung Kekeb iku aja nganti dibubak nganti asal-asalan, apa maning nganti dibubak maring wong kang ora tanggung jawab. Marga yen iku kedadean, Gunung Kekeb mau kang tujuane kanggo nutupi sakabehane kalabendu sing ana ing Gunung Sindoro lan sekitare, bakale ama-ama penyakit tanduran padha nyerang ing sawah lan tandurane masyarakat, keamanan turut alas lan desa keganggu.

Ngerti wewadi sing kaya ngana, Kyai Waridin banget ale ngati-ati lan wanti-wanti marang masyarakat desa kabeh. Saben taune masyarakat ing kana saya akeh. Masyarakat mau makarya dadi tani nggarapi alas kang ana kana. Penguripan ing jaman biyen isih asri lan teratur. Ora ana sing padha kekurangan sandhang pangan. Ora tau ana masalah hama wereng kang ngganggu tandurane masyarakat. Kala jaman semana ayem tentrem.

Nanging sawijining dina teka prakara kang dadi reribute warga. Barang jenenge wong akeh, ana kelompok wong sing mung mikirke senenge dhewek. Wong-wong mau padha negorri kayu-kayu gedhe sing ana ing Gunung Kekeb ora nganggo aturan. Ana maning, suket-suket sing ning kana padha diobongi supaya bisa didadekake lahan kanggo nandur kuban (sayuran) lan liya-liyane. Dadi kahanan alame ora genah-genah. Suket-suket gununge padha kobong kabeh. Saka kedadeyan mau, ora ngerti-ngerti tikus sing maune padha umpetan lan ora wani ngaton karo manungsa, padha metu mbrahewu-ewu ana ing alas-alase pendhudhuk. Kahanane wong sing maune bener dadi ora bener margane dibukak sakabehane.

Sawise kalabendu mau teka, jaman kuwi perang saya ndadra. Walanda sansaya kuat nggenjet pribumi wong Wonosobo. Kyai Kasim kang melu pasukan perang Soedirman, melu tindakan nyusun strategi karo para sepuh paguyuban desa-desa liya. Ning sangisore Desa Kasiman, ana desa liya kang jenenge Desa Gemblengan.Desa Gemblengan kang disepuhi dening Simbah Kyai Gembleng. Wong loro kuwi bareng-bareng karo pemuka desa salerenge Gunung Sindoro nyerang pasukan Walanda. Wektu iku, Walanda arep ngebom Desa Kasiman sekitare nganggo meriam. Nanging saking kuwasanipun Gusti, meriam mau sasarane melenceng namung tekan kulon Desa Gemblengan.

Desa Kasiman ing wektu kuwi uga lagi gawe tempat ngaji lan langgar(mushola). Simbah Kyai Kasim sing dadi pemrakarsane. Nanging barang dirasa Kyai Waridin kaya luwih tanggap, lan saya pinter anggone merguru mula dikon nggantekna panjenengane. Jaman iku, para sesepuh gawe langgar supayane bisa kanggo sembahyang lan kumpul paguyuban. Urun rembug babagan desa lan kahanan numpes Walanda. Kyai Kasim lan Kyai Waridin rembugan karo santrine, supayane para santrine bisa tansah waspada karo kahanan sing tambah ora genah iki.

Simbah Kyai Kasim ora dingerteni sapa-sapa ningdi pasareane kang satemene. Sebab penjenengane marga wali mulane sawise mbubak Desa Kasiman pindhah lan mbubak desa liyane maning dadi amung keliling jagad. Kaya Desa Dhawuan kang ana sapinggire Desa Kasiman mung kaletan kali lan pategalan, ning kana merga panjenengane ndhawuhi wong-wong ning kana, mula diarani Desa Dhawuhan, kayangana sateruse. Mung sing dadi papan ziarahe wong saiki yaiku salah sijine ana ing sarean Desa Kasiman sing jasade Simbah Kyai Kasim dimakamke biyen, sacedake makame Mbah Kasinah kang ngerti utawa menangi jamane mbubak Desa Kasiman biyen. Mula Mbah Kasinah dianggep sesepuh desa sing melu mbubak desa uga. Mung saka crita kang sumebar, durung ana sek ngerti sejatine makame Simbah Kyai Kasim kang sabenerre.

Kala jamane Kyai Waridin, santrine Kyayi Waridin sing jenenge Sawijaya nemukake ana papan alas kang subur lan akeh banyune. Alas mau yen didadekake papan pemukiman bakale apik lan cocok kanggo ngudi ilmu uga. Mula Sawijaya matur karo Kyai Waridin. Kyai Waridin ngerteni kabar mau langsung ngajak Sawijaya ana ing papan mau.

Kyai Waridin lunga saka Desa Kasiman menyang desa anyar mau. Desa Kasiman diserahake marang santrine dhewe dhisik supaya dadi pimpinan ana kana nggantekake dheweke. Kyai Waridin banjur njenengi papan mau yaiku “Dusun Kaputihan” kang tegese desa kang putih-resik, marga desa mau akeh sumbering banyu kang kanggo panguripan masyarakat kana, utawa bisa diartekke banyu iku suci lan resik. Marga saka kondhange akeh sumber banyu ning kana, masyarakat uga ngarani dadi “Dusun Kondhangsari” utawa desa kang kondhang banget.

Kyai Waridin nalika lagi mlaku-mlaku ana sapinggire desa, nemukake tuk ning sakulone desa sisih kidul. Ning tuk mau ana sejenis suket sing jenenge “wilada”. Wilada iki tanduran kaya wit awar-awar nanging wite rada abang warnane, lan uga wite kaya ringin gedhe dhuwur ngayomi kang ana ing sangisore. Mulane Desa Kondhangsari banjur disebut “Dusun Wiladabanyu”. Miturut crita, Wiladabanyu iki nduweni teges “Kaebegan Toya” utawa “Kakehan Banyu”. Utawa bisa uga tegesse desa kang akeh sumber banyune. Iku kabeh nyata mergane ana ing kana akeh sumbering banyu , kaya ta Tuk Sewu,Tuk Sikendhil, Tuk Sikembang, Tuk Gomblangan. Tuk-tuk iku mau mapan ana ing kali kang diarani Kali Gondhang.

Kali Gondhang iki sumbering banyu kang paling gedhe lan uga banter iline. Mulane warga masyarakat nggunakake banyu Kali Gondhang kanggo sumbering panguripan. Kaya ngileni sawah-sawah ing sekitare Desa Wiladabanyu. Kanthi anane Kali Gondhang mau kang banyune manfaati kanggo warga dhusun, mulane dhusun mau banjur dijenengi “Dusuun Sendangsari “ kang tegese “sumber sarining urip”. Kali Gondhang kang dadi sumbering panguripan ing Desa Sendangsari, didadekake lahan pendhudhuk kanggo makarya. Masyarakat makarya dadi tani.

Saka panemune Kyai Waridin iku kang bisa njenengi Desa Sendangsari, panjenengane diwenehi asma saka para pendhudhuk yaiku “Ingkang Cikal Bakal Dusun” utawa wong kang jejer panggulawenthah, pamomong, saha pangayoming dhusun Sendangsari. Mula sawise kuwi, Kyai Waridin uga dipanggil Eyang Waridin karo warga Desa Sendangsari. Saliyane Eyang Waridin, sesepuh kang uga mbiyantu bubake Desa Sendangsari yaiku Eyang Gathul, Eyang Sayid Iman, lan Eyang Nursidik. Tetigane kondhang ing masyarakat desa yaiku dadi “Tri Saka”. Tri Saka iku nduweni teges “ tetigane kang karya dadi adeg-adeg kekuwatane dusun”.

Tri Saka iku kala jaman biyen ning Desa Sendangsari ana kalabendu, wong telu mau kang dadi kekuwatane masyarakat. Tetanduran penduduk padha mati, marga dipangan ama wereng. Sawah-sawah padha asad marga tuk kang dadi sumber banyune pada ora ana banyune. Padhahal wis jelas yen Desa Sendangsari iku akeh tukke. Seliyane kuwi, pendhudhuk padha kurang tentrem uripe marga garong utawa perampok lan tukang ngutil akeh mlebu ning Desa Sendangsari. Tri Saka kanthi cara kang becik mulai mbrantas kalabendu mau. Marga masyarakat ing Desa Sendangsari senajan wong kang duwe agama uga isih percaya karo adat istiadat saka leluhur, mula Tri Saka gawe ritual ana ing Kali Gondhang kang tujuane supaya Desa Sendangsari kala jaman semana diadohake saka bilahine, lan supaya padha sehat waras slamet.

Tri Saka iki sawise nilar donya dimakamke ana ing Makam Gondhang kang letakke ana ing njaba Desa Sendangsari. Tujuwane telu-telune dimakamke sacedhake marga supayane menehi tenger kanggo masyarakat ing mangsa kang anyar, supaya ngerti yen sesepuh kang bubak Desa biyen iku ana tandha jasane iki bebarengan. Kanthi kaya mangkana, makam mau ditengeri utawa ditandhani nganggo telu wit pinus sing wis atusan taun ning makam Gondhang.

Nalika Perang Diponegoro kedadeyan, para tokoh masyarakat melu maju perang lan ngatur strategi para wargane. Den Tadirja didadekake pemimpin Desa Sendangsari. Eyang Waridin senajan wis sepuh, nanging tetep melu perang kanggo numpes penjajah Walanda kang gawe sengsara rakyat Indonesia, mligine masyarakat Wonosobo lan sekitare. Den Tadirja melu dadi prajurit perange Pangeran Diponegoro ana ing Kutha Tegalrejo. Dene Eyang Waridin kang ana ing daerah Kedu, Temanggung. Saka perang mau Eyang Waridin teka wanci ajale. Panjenenganne nilar donya ning perang mau. Mula panjenengane dimakamke ana ing Taman Makam Pahlawan Wonosobo sing letakke ana ing Desa Mendhala,Wonosobo. Para pendhudhuk sing melu perang prajurit Diponegoro akeh kang padha menang. Walanda digempur mundur saka daerah Karesidenan Kedu, yaiku Temanggung, Wonosobo, Tegalrejo lan liya-liyane.

Masyarakat desa kanggo ngingeti perjuangane Eyang Waridin, saben taune nganakake slametan desa ing Kali Gondhang. Tujuan utamane yaiku supaya pendhudhuk Desa Sendangsari adoh saka kalabendu lan prakara kang gawe reribute desa sirna lan ilang. Slametan desa dilakoni tiap sasi Sura. Yaiku malem tanggal siji Sura.

Saka nilare Eyang Waridin mau, Den Tadirja dadi sesepuh nggantekake bapake. Panjenengane anggarwa putrinipun Eyang Sayid Iman kang asmane Sekar Arum utawa Ni Dasih. Saka garwane mau panjenengane gadhah rayi loro yaiku Sastro Atmaja (Eyang Tepo) lan Ni Siswaya. Saka rayine loro mau tedhak turune sing dadi lurah.

Saka lurah sing angka telu yaiku Lurah Atmo Wijaya panjenenganipun kang nyetusake ritual Undhuh-undhuhan lan Merdi Dusun yaiku saka taun 1960an. Maksud lan tujuwane supaya nyuwun berkah lan nyuwun budi pekerti kang sae, lan ugi raos syukur dhateng Gusti kang Maha Kuwasa ana ing sadina-dina makarya. Saka kuwi, mulai ana kesenian Naga utawa Liyongan kang ngemu teges nunjukake raos wani ing dalan kang sae lan bener, Lengger yaiku saka tembung Leng utawa Eling lan Ngger utawa ndhuk le, utawa ngemu teges elinga marang kang gawe urip, lan isih ana kesenian tradisional liyane kang dadi cirri khase masyarakat Desa Sendangsari saka taun mau nganti saiki.